پایان نامه مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی

امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدال­های رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهره­گیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولت­ها و جوامع به­طور گسترده­ای برای تربیت­ و آماده­سازی قهرمانان سرمایه­گذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز به­کمک ورزشکاران آمده تا راه­های بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آن­ها هموارتر کند. یکی از زمینه­های علوم ورزشی که در سال­های اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آن­ها در رقابت­هاي ورزشي شده است، علم روان­شناسی^[1] است. روان­شناسی ورزش از یافته­های روان­شناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده می­کند و به یادگیری و اجراي حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روان­شناختی مؤثر بر یادگیری و اجراي مهارت­های حرکتی را بررسی می­کند (عبدلی، 1384). به­عبارت ديگر روان­شناسی ­ورزش یعنی به­کار بردن نظریه­های روان­شناسی در زمینه­های مختلف ورزش مانند مربی­گری و آموزش، تا از تکنیک­های ارزیابی روان­شناسی و راهبردهای مداخله­ای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل این­که با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشته­های مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبه­های ذهنی اجرا متمرکز می­شود. برنامۀ تمرین مهارت­های روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارت­های توجّه^[2]و تدوین اهداف واقعی و در عین ­حال رقابتی، نه­تنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت می­گیرد، از مهارت­های مفید به­شمار می­روند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، به­دلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاش­های مستمر نیاز دارند که یکی­از آن­ها آمادگی روانی می­باشد. مربیان در تمام سطوح از مهارت­های روان­شناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی^[3]، هدف­چینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد به­نفس کمک می­گیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.

یکی از مهارت­های روان­شناختی برای اجرای موفقیّت­آمیز مهارت­ها، توجّه و تمركز می­باشد. به گفتۀ جیمز^[4] (1890) توجّه عبارتست ­از تسخير ذهن به شكل واضح و روشن، به­طوري­كه فرد به ­منظور ­سروكار داشتن به بعضي از چيزها، بتواند از بعضي چيزهای دیگر چشم‌پوشي نمايد (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، 1384). تمركز نيز عبارت از توانايي حفظ توجّه، روي محرّک انتخاب شده براي مدّت معيّن می­باشد (خبیری، 1385). موقعی­که توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّک­های نامربوط مهار شده و می­تواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تري اورليك^[5](1987) معتقد است كه ورزشكاران بايد ”طرح‌هاي تمركز^[6]“ را براي مسابقه توسعه دهند. ورزشكاران بايد نيازهاي خاصّ ورزش خود را براي توسعة طرح‌هاي تمركز مسابقه ارزيابي نمايند. اين طرح‌ها بايد در زمان‌هاي مختلف در طول مسابقه متمركز شود. با تمرين طرح‌هاي تمركز با استفادة مكرّر از تصويرسازي، ورزشكاران اين طرح‌ها را با موفقيّت بيشتري اجرا خواهند كرد (جنیفر و کومینگ، 2002).

از دیگر مهارت­های روان­شناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار می­گیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی به­کار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار می­باشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام می­گیرد. توانایی تصویرسازی ذهنییکی از ظرفیت­های انسانی است که با تمرین آموخته می­شود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار به­جا می­گذارد. تصويرسازي در كمك به كانوني­كردن توجّه ورزشكاران به جنبه‌هاي خاصّي از مسابقه بعدي فرد بسيار مفيد است.

مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. به­گفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی می­باشد (خبیری، 1372). هم­چنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر يك عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پيروزي يا انجام يك مهارت ورزشي هميشه در ذهن ورزشكار بوده است (سهرابی، 1383). روان­شناسان ورزش ادّعامي‌كنند كه تصويرسازيذهني مهارتورزشي، تمركز و تحمّل ورزشكار را به سرعت افزايش خواهد داد. هم­چنین تجسّم، نه­تنها اجرای ورزشي را بهبود خواهد بخشيد، بلكه انگيزش و لذّت كلّي از ورزش را هم افزايش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، 1988).

بیان مسئله:

یکی از عوامل اثرگذار بر یادگیری و اجراي مهارت­هاي حركتي، توجّه است. در ورزش اساساً دو نوع كانون توجّه^[7] شناسايي شده كه براي اجرا حائز اهمّیت است، توجّه از نظر وسعت که به توجّه باریک و پهن تقسیم می­شود و توجّه از نظر جهت که به توجّه درونی و بیرونی^[8]قابل طبقه­بندی می­باشد.توجّه دروني، وقتي است كه اجراكننده به احساسات، تفكّرات و یا اندام­های خود برای اجرا توجّه نمايد. درحالي­كه در توجّه بيروني، اجراكننده روي علائم محيطي، بازي و راهبردهاي حريف و یا اثرات اجرایش بر محیط توجّه مي­نمايد. كانون توجّه اجراكننده نقش مهمّي در يادگيري و اجراي مهارت­هاي حركتي دارد (سينگر^[9]، 1988، 1985؛ سينگر، ليدر و كاراف^[10]، 1993؛ وولف و پرينز^[11]، 2000). به­طوري­كه ارائه دستورالعمل­ها و بازخوردهايي كه توجّه اجراكننده را به آثاري­كه حركاتش بر محيط دارد (اتّخاذ كانون بيروني) معطوف مي­كند، نسبت به زمانی­كه دستورالعمل­هاي كانون دروني داده مي­شود يا زماني­كه هيچ دستورالعمل كانوني خاصي داده نمي­شود منجر به يادگيري و اجراي مؤثّرتر مي­گردد. تحقیقات نشان داده­اند ارائه آموزش­هایی به فراگیران به­طوری­که آن­ها توجّه خود را به نتیجه و اثر حرکت (توجّه بیرونی) و نه بر حرکات خود (توجّه درونی) معطوف كنند، مي­توانند دقّت شوت­هاي گلف (وولف، لاترباخ و تول^[12]، 1999)، ضربه تنيس (وولف، مك­نوين^[13]، فوچ، رانيز و تول^[14]، 2000)، سرويس واليبال (وولف، مك­نوين، 2000)، پرتاب توپ در فوتبال (وولف و همكاران، 2003) و پرتاب آزاد در بسكتبال (ال ابود^[15] و همكاران، 2002) را بهبود بخشند. در تحقيق اخيری كه امانوئل^[16]و همكاران (2008) روی تکلیف پرتاب دارت انجام دادند به این نتیجه رسیدند که كانون توجّه بيروني بسيار مؤثّرتر از كانون توجّه دروني می­باشد. از طرفی روان­شناسان کاربردی ورزش و تمرین استفاده از مهارت­های روان­شناختی را برای بهبود اجرا مورد تأیید قرار داده­اند (اورلیک، 1990). علاوه بر توجّه و تمرکز که به­عنوان مهم­ترین عوامل موفقیّت ورزشکاران به­شمار می­روند، یکی از مهارت­هایی که توجّه قابل ملاحظه­ای را به خود جلب کرده­ است تصویرسازی ذهنی است، که از این مهارت برای تقویت اثرات سودمند توجّه و تمرکز ورزشکار به علائم مربوط، استفاده می­گردد. تصویرسازی ذهنی یک فعالیّت روان­شناختی است که خصوصیّات جسمانی یک شیء، فرد یا مکان غایب را احضار می­نماید (دنیس^[17]، 1985). درخصوص سودمندي تصويرسازي ذهني اتّفاق نظر زيادي وجود دارد. ولي آن­چه مورد ترديد بوده است ميزان سودمندي و نيز شيوۀ استفاده

[1]- Psychology

[2]- Attention

[3]- Mental Imagery

[4] James -

[5] - Orlik

Focus Plans-[6]

[7] Attentional Focus -

[8] -Internal and External Focus Of Attention

[9]- Singer

[10]- Cauraugh & Lidor

[11]- Prinz & Wulf

[12]- & Lauterbac Toole

[13]- Mc Nevin

[14] - Toole

[15] - Al Abood

[16]- Emanuel

[17] - Dennis